در چند دهه اخیر بسیاری از کشورها با توجه به مزیت‌هایی مانند راندمان بالا، کاهش تلفات ناشی از انتقال، مصرف کمتر گاز و موضوعات پدافند غیر‌عامل توسعه نیروگاههای کوچک مقیاس را در اولویت قرار داده‌اند و سرمایه‌گذاران را به حضور در این صنعت تشویق کرده‌اند؛ در کشور ما نیز احداث کوچک مقیاس‌ها همزمان با توقف سرمایه‌گذاری در حوزه نیروگاههای بزرگ اتفاق افتاد و امروزه حدود ۲هزار مگاوات از برق کشور توسط این نیروگاههای کم هزینه در پیک مصرف تامین می‌شود. با وجود این، نگاه مسوولان وزارت نیرو و وزارت نفت به این نیروگاهها به گونه‌ای نبوده که باعث ترغیب سرمایه‌گذاران به حضور در این صنعت شود و همچنان آهنگ توسعه کوچک مقیاس‌ها در مقایسه با بسیاری از کشورها به کندی پیش می‌رود. به طور نمونه، با وجود راندمان بالاتر و مصرف کمتر گاز نسبت به نیروگاههای حرارتی، گاز این نیروگاهها از دی ماه قطع شده که با توجه به تک سوخت بودن، مشکلات عمده‌ای به وجود آورده است.
در همین خصوص رئیس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان ترکیبی نیرو، حرارت و برودت ایران می‌گوید: اگر قرار باشد با همین میزان گاز برق تولید شود، باید به طور طبیعی نیروگاههای با راندمان پایین تعطیل شوند، اما متاسفانه شاهد هستیم که نیروگاههای با راندمان ۲۰درصد نیز از سوخت گاز یا گازوئیل بهره می‌برند، اما از ابتدای دی ماه گاز تمامی نیروگاههای مقیاس کوچک با راندمان حداقلی ۴۲درصد را قطع کرده‌اند و حتی گاز یکی از نیروگاههای مقیاس کوچک تهران با راندمان بالای ۸۰درصد هم قطع شده است. به گفته محمد بیات در قانون مانع‌زدایی از صنعت برق، کوچک‌مقیاس‌ها مورد غفلت واقع شده‌اند اما در سازمان برنامه و بودجه بر میزان راندمان نیروگاهها در برنامه هفتم توسعه تاکید دارند؛ در واقع بر اساس این طرح چنانچه راندمان نیروگاه بالای ۶۰درصد باشد، پایین‌ترین نرخ گاز را پرداخت می‌کند و بر این اساس مزایای نیروگاههای کوچک مقیاس بیش از گذشته مشخص می‌شود و همین امر بر توسعه این نیروگاهها اثر‌گذار است. آنچه می‌خوانید ماحصل گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با محمد بیات، رئیس هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان ترکیبی نیرو، حرارت و برودت ایران است که به بررسی چالش‌ها و مشکلات توسعه این حوزه از صنعت برق پرداخته است.
- با توجه به ناترازی تولید و مصرف گاز، از دی ماه سال‌جاری دولت گاز نیروگاههای مقیاس کوچک را قطع کرد. این موضوع چه تبعاتی برای این صنعت به همراه داشته است؟
کوچک مقیاس‌ها نمونه واقعی بخش خصوصی هستند که با سرمایه‌های مردم احداث شده‌اند و از آنجا که این نیروگاهها صرفا با گاز کار می‌کنند و از طرفی هزینه آمادگی از طرف دولت به آنها پرداخت نمی‌شود، با قطع گاز در محاسبات اقتصادی از جمله پرداخت حقوق پرسنل دچار مشکل شده اند؛ بنابراین در حالی که ایجاد چنین وضعیتی باعث کوچ سرمایه‌ها از این صنعت می‌شود، در برنامه ششم توسعه حتی یک مگاوات نیروگاه بزرگ مقیاس وارد مدار نشده است، اما همچنان شاهد احداث ۱۰۰۰ مگاوات نیروگاه مقیاس کوچک با حضور بخش خصوصی بوده‌ایم که متاسفانه در نهایت سود‌آوری اقتصادی مورد انتظار سرمایه‌گذاران محقق نشد.
- پیشنهادی برای جلوگیری از قطع گاز کوچک مقیاس‌ها در سال‌های آتی دارید؟
مشکلات گاز به دلیل نبود سرمایه‌گذاری ۱۵۰ میلیارد دلاری، فقدان تجهیزات موردنیاز برای اورهال توربین‌های گازرسانی و همچنین چالش واردات گاز از کشورهایی مانند ترکمنستان ایجاد شده است. با این وجود، اگر قرار باشد با همین میزان گاز برق تولید شود، باید به طور طبیعی نیروگاههای با راندمان پایین تعطیل شوند، اما متاسفانه شاهد هستیم که نیروگاههای با راندمان ۲۰درصد نیز از سوخت گاز یا گازوئیل بهره می‌برند، اما از ابتدای دی ماه گاز تمامی نیروگاههای مقیاس کوچک با راندمان حداقلی ۴۲درصد را قطع کرده‌اند و حتی گاز یکی از نیروگاههای مقیاس کوچک تهران با راندمان بالای ۸۰درصد هم قطع شده است. با پیگیری‌های انجمن مشخص شد که یک نفر به عنوان نماینده برق حرارتی در کمیته تصمیم‌گیری مربوطه شرکت کرده و به دلیل اینکه نیروگاههای کوچک مقیاس زیرمجموعه برق حرارتی نیستند، رای به قطع گاز این نیروگاهها داده و متاسفانه جلسه دیگری با حضور مسوولان توانیر تشکیل نشده تا از کوچک مقیاس‌ها دفاع کنند؛ این اتفاق در حالی می‌افتد که براساس قانون اصلاح الگوی مصرف توسعه مولدهای مقیاس کوچک به علت راندمان بالا و مصرف کمتر گاز مورد تاکید قرار گرفته است. معتقدم این اتفاق و اشتباهات استراتژیک از این دست ناشی از نبود هماهنگی بین وزارت نیرو و وزارت نفت است و به همین دلیل تاسیس وزارت انرژی که دو مساله گاز و برق را در کنار یکدیگر ببیند، بسیار ضروری است.
- برخی از مسوولان وزارت نیرو در خصوص قطع برق کوچک مقیاس‌ها عنوان می‌کردند که به دلیل بالا بودن میزان برق تولیدی بزرگ مقیاس‌ها، ترجیح ما این است که سوخت را در زمستان به این نیروگاهها اختصاص بدهیم، نظر شما در این باره چیست؟
به طور متوسط نیروگاههای بزرگ به ازای هر کیلووات ساعت برق تولیدی یک‌سوم مترمکعب گاز مصرف می‌کنند در حالی که حتی مصرف گاز نیروگاههای کوچک مقیاس غیرCHP برای تولید همین میزان برق، یک‌چهارم مترمکعب است؛ بنابراین این اقدام یک اشتباه بزرگ است چرا که کشور را از ۲۰۰۰ مگاوات برق که گاز کمتری برای تولید نیاز دارد، محروم کرده است.
- در حال حاضر میزان مطالبات کوچک مقیاس‌ها از دولت چقدر است و چرا با وجود مزیت‌های فراوان این نیروگاهها، بیش از انواع دیگر نیروگاهها مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند؟
در پاسخ به بخش اول سوال باید گفت: مطالبات کوچک مقیاس‌هااز دولت حدود ۴هزار میلیارد تومان است. اینکه چرا از سوی دولت مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند برای ما هم تبدیل به یک سوال بی‌پاسخ شده چرا که مسوولان در جلسات بر اثرات مثبت فعالیت این نیروگاهها صحه می‌گذارند، اما در عمل شاهد اتفاق مثبتی نیستیم؛ بنابراین در زمان پیک مصرف مسوولان وزارت نیرو پیگیر قرار‌گیری این نیروگاهها در مدار هستند، اما به محض اتمام پیک، مجدد این نیروگاههای پربازده به حال خود رها می‌شوند. ذکر این نکته ضروری است که به دلیل بی‌توجهی وزارت نفت و وزارت نیرو به بخش تولید برق، نیروگاههای حرارتی نیز با مشکلات عدیده‌ای مواجه هستند، اما در مورد کوچک مقیاس‌ها وضعیت بسیار بغرنج است که معتقدم تصور اینکه نیروگاههای کوچک مقیاس حدود ۲هزار مگاوات از تولید برق کشور را تامین می‌کنند و بار اصلی تامین برق توسط نیروگاههای بزرگ تامین می‌شود، باعث این بی‌توجهی از سوی مسوولان شده است. این در حالی است که کشورهای توسعه‌یافته به دلیل مصرف انرژی کمتر، راندمان بالاتر و همچنین موضوعات پدافند غیر‌عامل، نیروگاههای کوچک مقیاس را در اولویت احداث و تامین انرژی قرار داده‌اند.
- در قانون مانع‌زدایی از صنعت برق چه جایگاهی برای کوچک‌مقیاس‌ها در نظر گرفته‌اند؟
متاسفانه در این قانون نیز کوچک‌مقیاس‌ها مورد غفلت واقع شده‌اند، اما در سازمان برنامه بر میزان راندمان نیروگاهها در برنامه هفتم توسعه تاکید دارند؛ در واقع بر اساس این طرح چنانچه راندمان نیروگاه بالای ۶۰درصد باشد، پایین‌ترین نرخ گاز را پرداخت می‌کند و بر این اساس مزایای نیروگاههای کوچک مقیاس بیش از گذشته مشخص می‌شود و همین امر بر توسعه این نیروگاهها اثر‌گذار است.
- آیا با اجرای بورس واقعی انرژی می‌توان به تقویت نیروگاههای مقیاس کوچک امیدوار بود؟
با توجه به گنجاندن موضوع راندمان مصرف گاز در برنامه هفتم توسعه، چنانچه بورس انرژی یک بازار آزاد باشد و سقفی برای عرضه انرژی در نظر نگیرند، کوچک‌مقیاس‌ها می‌توانند در این بازار رقابت کنند.
- در حالی که باید در پایان هر سال نرخ برق تضمینی و نرخ آمادگی سال آینده اعلام شود، اما اواسط امسال نرخ‌های ۱۴۰۱ اعلام شد و به نظر نمی‌رسد تعیین نرخ سال آینده نیز تا پایان امسال انجام شود. نظر شما در این خصوص چیست؟
دفتر خصوصی‌سازی وزارت نیرو در حال بررسی مدل‌های مختلف تعیین نرخ به صورت هفتگی است و در این خصوص جلساتی نیز با انجمن داشته که به نظر می‌رسد نرخ‌ها نسبت به امسال برای تولیدکنندگان بهبود پیدا کند؛ البته تصمیم نهایی باید در کمیته هیات تنظیم بازار برق اتخاذ شود که تا این لحظه کمیته مورد نظر تشکیل نشده است. به طور کلی در این جلسات به دنبال تهیه مدلی هستند که متغیرهایی مانند نرخ ارز، تورم و… در آن گنجانده تا هر ساله بدون ایجاد چالش اعداد در این مدل گنجانده شوند و امکان اطلاع از نرخ‌های هر سال قابل پیش‌بینی شود. در پایان باید به این نکته نیز توجه کرد که کشور با دو پیک تابستان و زمستان به خاطر کمبود برق و گاز مواجه است. از این رو یکی از راه‌های صرفه‌جویی در مصرف گاز و تامین انرژی‌برق، کوچک‌مقیاس‌ها هستند. البته نیروگاههای تجدید‌پذیر نیز از این نظر بسیار حائز اهمیت هستند، اما به هر حال امکان نصب در تمامی مکان‌ها را ندارند؛ بنابراین انتظار این است که نگاهی منطبق بر نیازهای جامعه بر اساس توجه به کوچک مقیاس‌ها در دولت شکل بگیرد.
