بی گمان، یکی از موفق ترین صنایع کشور در طول چهل سال اخیر، صنعت برق کشور بوده است. سطح فناوری مطابق آخرین فناوری های روز دنیا، گستردگی شبکه تا دوردست ترین روستاهای کشور، سازوکار خصوصی سازی که یکی از پیشروترین ها در دنیا بوده و جزء ذخائر معنوی ارزشمند دولت به شمار می رود، بومی سازی و داخلی سازی بخش عمده فناوری های مورد نیاز در صنعت برق و…همه و همه از شاخص های موفقیت این صنعت درکشور به شمار می روند ولی صنعت برق ، خاموش ، ساکت و متواضع است و همین خاموشی ممکن است باعث خاموشی چراغ خانه ها و چرخ صنایع گردد اگر دیر بجنبیم
پرده اول:
از برق، به عنوان زیرساخت زیر ساخت ها یاد می شود و بدون آن امکان توسعه صنعتی وجود ندارد. چرخ های تنومند صنعت نیازمند انرژی حیاتی است که در سیم ها و مویرگ های نحیف شبکه برق جریان دارد.
بخشی از ارزنده ترین منابع انسانی کشور در طول چهل سال اخیر جذب صنعت برق شده اند و دستاوردهای این صنعت را رقم زده اندولی این روزها در لابه لای صفحات روزنامه ها، هر روز صحبت از کمبود برق و احتمال خاموشی های گسترده در تابستان می شود.
چرا صنعتی که به لحاظ صادرات فناوری و خدمات مهندسی به خارج از کشور ، موفق ترین صنعت کشور است ، به شرایطی دچار شده که به جای تمرکز به توسعه صنعت ، کیف خود را به دست گرفته و با بسته متنوعی از مشوق ها و پاداش ها (بخوانید باج) به سراغ صنایع می رود و خواهش می کند تا در ساعاتی تولید را متوقف و مصرف برق را کم کنند، نکند کولر گازی پرمصرف و غیر بهینه خانه های مردم خاموش شود!
از نظر این حقیر به عنوان یک کارشناس و سرمایه گذار نیروگاهی پاسخ ساده است:
« وزارت نیرو نتوانسته مصرف کنندگان را قانع کند تا هزینه واقعی برق را بپردازند» کاری که فروشنده ماست و سبزی و اپراتورهای تلفن همراه و تولیدکنندگان پفک و چیپس و…. از عهده آن برآمده اند.
پرده دوم:
وضع نیروگاه ها و تولیدکنندگان خصوصی برق، بسیار وخیم است. درحالی که کلیه صنایع کشور از سبزی پاک کنی گرفته تا پتروشیمی و فولاد و کاشی و سرامیک به نوعی دارند یارانه های انرژی دریافت می کنند، صنایع نیروگاهی که عمدتاً به لحاظ فناوری بسیار پیشرو و مطابق استانداردهای روز دنیا هستند، نه تنها هیچ یارانه ای دریافت نمی کنند بلکه به دولت یارانه نیز می دهند یعنی مجبور هستند برق تولیدی خود را کمتر از بهای تمام شده به دولت بفروشند و علاوه برآن وزارت نیرو با تاخیرهای فراوان در پرداخت مطالبات آن ها ، به اجبار از آن ها وام هم می گیرد.
لابد می پرسید پس چرا این تولیدکنندگان به فروش برق به دولت ادامه میدهند؟ پاسخ ساده است.
چون چاره ای ندارند و وزارت نیرو آن ها را وادار به فروش برق با نرخ های تحمیلی به شبکه برق می کند. به عنوان مثال با وضع ضوابط و مقررات ، اجازه فروش برق به مشتریان برخوردارتر نظیر مصرف کنندگان تجاری، رمز ارزها و صنایع معدنی را نمی دهند و اگر تحت شرایطی نیروگاهی برق خود را گران تر از تعرفه مصوب به مصرف کننده ای بفروشد مابه التفاوت را باید به وزارت نیرو که زحمتی بابت تولید آن برق نکشیده برگرداند(دستورالعمل یارانه های متقاطع وزارت نیرو) اجازه صادرات هم که نرخ های جذاب تری دارد به نیروگاه ها داده نمی شود و در رقابتی عیان با بخش خصوصی وزارت نیرو تلاش می کند درآمدهای صادرات برق را در انحصار خود نگهدارد. به بیان ساده تر، برق را به بهای بسیار ارزان تر از نیروگاه خصوصی می خرد و بسیار گران تر به مشتری خارجی می فروشد.
این عوامل باعث شده نیروگاه ها به سمت ورشکستگی سوق داده شوند و برنامه های خود برای سرمایه گذاری بیشتر و احداث نیروگاه های بعدی را نیز متوقف سازند.
از لحاظ آماری به جای اینکه سالیانه ۳ تا ۵ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی مورد نیاز نصب شود، حدود یک سوم این مقدار، نیروگاه جدید احداث می شود که آن هم مربوط به طرح هایی است که قبلاً شروع شده بودند و عملا توسعه طرح ۸ای نیروگاهی متوقف شده است.
پرده سوم:
سرمایه گذاران علاقه ای به احداث نیروگاه جدید ندارند و از برخورد آمرانه و غیرمسئولانه وزارت نیرو شکایت دارند. نرخ های فعلی برق جوابگوی نوسازی و تعمیرات صحیح نیروگاه های موجود نیست و به تدریج نیروگاه های موجود مستهلک شده و جایگزین نخواهد شد و سرمایه گذاران در حال خروج از این صنعت هستند.
وزارت نیرو خود نیز سرمایه کافی برای احداث نیروگاه های جدید را ندارد.
نتیجه طبیعی این فرایند، کمبود برق در آینده کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت خواهد بود.
باوجود نرخ های پایین برق ، بخش خانگی همچنانکه در سال های اخیر شاهد بوده ایم ، دچار مصرف بی رویه شده و کمبود برق نهایتاً باعث توقف چرخ کارخانجات و کاهش تولید ملی خواهد شد.
راه حل:
- وزارت نیرو بدون فوت وقت باید به تعهدات قانونی خود بازگشته و شرایط را برای پرداخت هزینه تمام شده برق به تولیدکنندگان فراهم کند.
- وزارت نیرو باید به سرعت منبعی برای تامین یارانه های برق خارج از صنعت برق پیدا کند و باید به سرعت تامین یارانه های برق از جیب سرمایه گذاران بخش خصوصی را متوقف کند.
- وزارت نیرو در عین حمایت از اقشار و صنایع آسیب پذیر ، لازم است تعرفه های برق را به سمت کاستن از یارانه ها تعدیل کند تا با دادن سیگنال صحیح به مصرف کننده ، جلوی مصرف بی رویه برق و اتلاف منابع کشور را بگیرد.
- وزارت نیرو در اسرع وقت باید زمینه را برای توسعه هرچه بیشتر نیروگاه های مقیاس کوچک در نواحی صنعتی فراهم کند. چرا که این نیروگاه ها در فاصله چند ماه می توانند به تولیدکننده حرارت و برودت ارزان برای صنایع تبدیل شوند و بدون این نیروگاه ها کاستن از یارانه های انرژی صنایع، عملی نبوده و نیازمند سرمایه گذاری وسیعی است که شدنی نیست و عملاً باعث ورشکستگی آن صنایع خواهد شد. اهمیت این موضوع زمانی درک می شود که توجه کنیم در کشور سالانه حدود ۸۰ میلیارد دلار یارانه انرژی داده می شود که بیش از یک و نیم برابر کل صادرات نفتی و غیرنفتی کشور در سال ۱۳۹۹ است.
- وزارت نیرو باید دخالت خود را در بازار رقابتی برق و بورس انرژی به حداقل برساند و اجازه فروش برق با نرخ های توافقی را به نیروگاه بدهد. از آنجا که این موضوع ممکن است به اقتصاد کشور شوک وارد کند ، پیشنهاد می شود در مرحله اول ، نیروگاه های مقیاس کوچک که دو درصد از برق تولیدی کشور را شامل می شوند در فروش مستقیم برق به مصرف کنندگان آزاد شوند تا بدین ترتیب نرخ تعادلی برق نیز به تدریج کشف گردد.
- وزارت نیرو به خوبی از عهده ساخت نیروگاه و شبکه برق و مدیریت فنی آن بر می آید ولی قادر نیست درخصوص قیمت تمام شده برق ، مردم ، حاکمیت و دولت را قانع سازد و درمقابل فشارها برای عدم افزایش تعرفه ها، خاموش و نجیب است ولی این خاموشی می تواند به قیمت خاموشی صنعت برق بینجامد.
